Zakarias Wang farin

Eldsálin Zakarias Wang, sum eg kendi og arbeiddi saman við í eini 40 ár, andaðist í farnu viku. Ein fryntligur og fróður maður.

Vit arbeiddu saman á studentaskúlanum í Hoydølum frá fyrst í 80-árunum, og vit arbeiddu saman um tær tvímæltu orðabøkurnar frá fyrst í 90-árunum.

Seinasta ferð, vit heilsaðust og prátaðu saman, var, tá ið grønlendska orðabókin var løgd fram í Varpinum í Klaksvík í fjør. Tá var gamli nógv viknaður, men gleddist sum ein unglingi um, at Elin Neshamar og mamma hennara høvdu framt hetta bragd.

Hann gleddist um hvørt fet á leiðini ímóti sjálvbjargni, tí hann var sannførdur um, at vit sjálv skuldu og megnaðu at stýra okkara landi.

Hann gleddist um hvørt tiltak, ið kundu styrkja okkara samleika og mál, tí legði hann so nógv fyri við orðabókum og øðrum bókum í sínum lívssstarvi.

Hann hugsaði sjaldsama klárt og lýsti málini úr einum sjónarhorni, sum tey flestu ikki høvdu gáað um. 

Sjónarhornið var altíð grundað á kunnleika og ikki fordómar.

Zakarias var í mongum slóðari. Hann gav bókmentalig høvuðsverk út, sum eingin hugsaði um at geva út á okkara máli. Ikki minst verk eftir Shakespeare við týðingum eftir Axel Tórgarð. Verk, sum ikki áttu at kunnað verið til á okkara máli, men sum hesir knassarnir prógvaðu bar til. Teir settu veruligar varðar saman. 

Tað var eisini Zacharias, ið fór undir at geva út Tolkien saman við Axeli, áðrenn Tolkien-stóraldan floymdi um allan heim. 

Vit kunnu øll fegnast um tey stóru avrik, Zakarias Wang legði eftir seg.

Sprotin hevði  ætlað at fáa eitt blað út í hvørt hús í 2023. Ætlanin varð av ongum, tí hon var ov kostnaðarmikil, men greinir vórðu skrivaðar og myndir tiknar. Tá skrivaði Zakarias eina stutta grein um, hvussu alt orðabókaarbeiðið upprunaliga kom í lag. 

Við greinini, vit ikki prentaður tá, saman við mynd, ið Silas Olufsson tók, fær Zakarias seinasta orðið:

Tað er ein góð siðvenja at minnast stórar dagar í søguni.
 
Á Føroya Studentaskúla hildu vit tí hundrað ára dagin fyri jólafundin 1888, tá kvinnur og menn komu saman fyri at gera nakað fyri føroyska málið. 

Vit hildu, at framvegis lá ov nógv á láni. 

Serliga saknaðu vit orðabøkur úr fremmandum málum til føroyskt. Allir næmingarnir noyddust at stríðast við at sláa upp í orðabøkurnar hjá Gyldendal fyri so at gita, hvussu danska orðið æt á føroyskum. Sum vit prátaðu komu vit fram til, at vit kundu royna at venda okkum til Gyldendal at bjóða okkum til at keypa teirra forrit og týða donsku orðingarnar til føroyskt, so tað fór at vera lættari hjá næmingunum at finna fram til røttu føroysku orðini. Tað fall so í mín lut at ringja frá lærarastovuni í Hoydølum at bera hesi ørindi fram fyri stjóranum á orðabókadeildini hjá hesum danska forlagnum.

Hann segði, at hetta var vanligt forlagsvirksemi. Júst í hesum døgum vóru teir í holt við at selja eitt forrit til Finnlands, har menn skuldu gera akkurát tað sama sum vit spurdu um. Síðan høvdu vit samskifti við hvønnannan, men tað gekk spakuliga. 

Um heystið 1989 skuldi eg fara til USA. Leiðin gekk um Keypmannahavn, og eg boðaði orðabókastjóranum hjá Gyldendal frá at eg fór at støkka inn á gólvið hjá honum, og hann segði at eg var vælkomin. Tá skrivaði hann sáttmálar við okkum um enskar og týskar orðabøkur og legði forritini inn á diskettur. Hesar fekk eg við mær og kom alt væl fram eftir at hava verið í Amerika. Hann fekk eisini pengarnar, 15.000 krónur fyri tað enska og 10.000 fyri tað týska forritið.

So var at fara í gongd við fyrst at gera ta ensku orðabókina. Tíbetur vóru millum lærararnar á Studentaskúlanum tvær eldsálir, Jonhard Mikkelsen og Annfinnur í Skála. Teir gjørdu tað bragd at týða hvør sína helvt av bókini skúlaárið 1990-91, men treytaðu sær, at eg skuldi standa fyri útgávuni og herundir rættlestrinum. Eitt sum fall í mín lut var at finna fram til fakorð. Her mátti eg leita mær ráð frá serfrøðingum, sum eru nevndir í fororðinum. Her kom Sigga Rasmussen at fáa ómetaligan týdning. Hon er plantufrøðingur, og hon segði, at tá vit nú gjørdu eina stóra orðabók frá enskum til føroyskt, so skuldu vit minnast til, at í øllum málum verður ansað eftir, at teirra størsta orðabók hevur latínsku frøðiheitini, tí so ber til at siga við vissu hvør planta ella hvørji dýr talan er um. Serliga stóran týdning hevði tað at hon fekk okkum at leggja inn føroysku plantu-, dýra- og fuglanøvnini. Harvið gjørdist okkara enska-føroyska orðabók væl betri fyri okkum enn nøkur av teimum útlendsku. Vit dugdu eisini at síggja, at var støðið lagt so væl, fór at vera lættari at halda fram við at gera orðabøkur frá øðrum málum. Tað vóru minniligir dagar ið eg sat saman við smiðinum Oliver S. Thomsen, sum heima í Sandvík hevði lært handverkið frá pápa sínum og dugdi øll tey føroysku heitini fyri tey donsku sum stóðu í okkara forriti. Somuleiðis at fáa høvi til at tosa við Árna Olsen um læknaorð, fyri ikki um at tala samrøðurnar við Sigurð Joensen um løgfrøðiheiti. Nógv orð høvdu við prenting at gera, og har kom væl við at kenna Oskar Hermannsson, sum dugdi øll føroysku heitini í hesum edla handverki.

Enska orðabókin kom út 27. mai 1992.

Føroyingar tóku hana til sín, og takksemið var ótrúligt. Hetta gav dirvi til at halda fram.

Høvdu vit hugsað um at selt nógvar bøkur høvdu vit sjálvandi bíðað við at fingið hana út til í oktober fyri at fáa jólasøluna við, men vit hildu, at tað sum mest ráddi um, var at næmingarnir, sum skuldu nýta bókina skúlaárið 1992, kundu fáa hesa bók í august, og tí skundaðu vit okkum at koma út við henni á vári 1992. Tað vit ikki vistu var at um hetta mundið sótu menn á Flatlondum og ráðførdu um, hvussu teir kundu koyra Føroyar á húsagang og minka talið av føroyingum niður í helvt. Hetta álop teirra fór av bakkastokki 6. oktober 1992. Tí var lítil jólasøla hetta ár.
Meðan alt samfelagið fór í sor var tað ein onnur eldsál, sum í hógv sat og arbeiddi við tí týsku orðabókini. Her var talan um okkara starvsfelag Kára Davidsen, sum fyrst týddi alt forritið hjá Gyldendal við teirra seksti túsund orðum og síðani helt fram og økti orðfeingið til hann nú nærkast 200.000. Men sum fíggjarstøðan var um hetta mundið var ikki hugsingur um at fáa hetta mikla verk prentað. Ætlanin um at fáa prentað orðabøkur við 60.000 orðum á fremmandamálum sum latíni, grikskum og hebraiskum datt tískil niðurfyri, so tað framvegis er torført hjá okkum at lesa halgu skriftir okkara á upprunamálunum.

Jonhard Mikkelsen og Annfinnur í Skála góvust tó ikki so, og vit fóru undir at gera eina danska-føroyska orðabók eftir sama leisti sum ta ensku. Tá høvdu vit tað hepni at fáa ein starvsfelaga afturat saman við okkum. Her var talan um enn eina eldsál, ta donsku Hanne Jacobsen, sum hevði fest rót í Føroyum og hevði lært seg føroyskt til lítar. Hon ansaði eftir, at øll tey donsku heitini vóru røtt. Nógv ivamál eru í danskari rættskriving, so tað kom væl við at fáa ein so góðan danskan málfrøðing sum hana at leggja okkum lag á. Her fingu vit tí eina frálíka danska orðabók, og føroysku týðingarnar hava verið mongum hentar.

Um hetta mundið tók alnótin seg fram, og hesar orðabøkur eru nú – Jonhard fyri at takka – at finna hjá Sprotanum, eisini tann stóra týska, og teimum á baki fleiri aðrar. At tær eru ókeypis at nýta, hvar tú enn ert, ber við sær, at fólk um allan heim, tá tey síggja ein føroyskan tekst, sjálv kunnu sprota seg fram til, hvussu føroysku orðingarnar kunnu sigast á teirra egna máli. Nú hevur hvørt skúlabarn fartelefon, og ivast tey í einum orði, so sprota tey og hava svarið beinanvegin. Tað er sanniliga hugaligt hjá einum abba at hava verið við til at gjørt nakað sum abbabørnini fáa bæði gagn og gleði av.

Eg skal nýta høvið at takka øllum teimum, sum hava samstarvað í hesum verki. Vælvildin hevur verið ótrúlig bæði frá starvsfeløgum, fíggjarligum stuðlum, keyparum og øllum teimum sum hava hjálpt okkum í ivamálum. Her er eitt ítøkiligt dømi um, at vit føroyingar kunnu útinna tað ótrúliga við at gera tað sum vit settu okkum fyri í 1888: At halda saman, so vit kunnu ganga fram í øllum lutum og gerast sjálvbjargnir.